Op het allerlaatste moment heeft landbouwminister Femke Wiersma (BBB) afgelopen maandag publicatie van boerengegevens geblokkeerd. Dat deed ze tijdens een zitting in de rechtbank Overijssel. Journalisten van NRC, Omroep Gelderland en Follow the Money vroegen die gegevens eind 2022 met beroep op de Wet open overheid (Woo) op. 

De overheid hield de afgelopen twee jaar vol die gegevens te willen verstrekken, maar vanwege juridische procedures van boeren is dat tot op de dag van vandaag nog niet gebeurd. 

Nu maakt de minister een draai, zelfs haar eigen jurist schaamde zich daarvoor. Hij was daar zelf pas de voorgaande avond over geïnformeerd. ‘Ik besef dat het heel lomp is om u hier ter zitting mee te confronteren.’

De rechtszaak draait om een database van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO), waarin de dienst bijhoudt hoeveel dieren er in de stallen van boeren staan. Met die gegevens zijn tal van maatschappelijk relevante artikelen te maken, bijvoorbeeld over dierenwelzijn, stalbranden, stikstofuitstoot en andere effecten op natuur en milieu. 

De gegevens zouden gewoon openbaar moeten zijn. Dat volgt uit uitgebreide jurisprudentie die teruggaat op het Verdrag van Aarhus uit 1998, dat ook Nederland heeft ondertekend. Daarin hebben landen afgesproken extra transparant over dergelijke gegevens te zijn. 

Vandaar dat de RVO twee jaar geleden aankondigde de database openbaar te zullen maken. Boeren kregen de kans om zienswijzen in te dienen, al zei de RVO erbij dat ze die vanwege de jurisprudentie over dit onderwerp ‘bijna altijd’ afwijzen.

Vlog van de LTO

Grote boerenorganisaties, zoals de Nederlandse Melkveehouders Vakbond (NMV), Farmers Defence Force (FDF) en LTO Nederland, lieten zich daar niet door weerhouden. Ze stuurden zelf zienswijzen in en begonnen daarnaast een campagne waarin ze hun achterban opriepen om massaal zienswijzen bij de RVO in te dienen. De voorzitter van de LTO nam een vlog op waarin hij zei: ‘Hoe meer veehouders ook een zienswijze indienen, hoe beter.’ 

Zodoende kwamen er uiteindelijk drieduizend zienswijzen bij de RVO binnen (op een totaal van 34 duizend veehouders in Nederland). 

De RVO-jurist vroeg om een schorsing van vijf minuten, zodat hij nog even met de minister kon bellen

De RVO nam de zienswijzen niet over, zoals te verwachten was. Toenmalig minister Piet Adema (ChristenUnie) zei in antwoord op Kamervragen dat dit keurig in lijn was met de wet. ‘Onder de Woo moet milieu-informatie, voor zover het gaat om emissiegegevens, openbaar worden gemaakt.’ Daarop gingen de lobbyclubs in beroep, waarna een gang naar de rechter volgde. Om die reden laat de publicatie van de database nu al zo’n twee jaar op zich wachten.

Uiteindelijk diende de zaak afgelopen maandag. Tot verbazing van alle aanwezigen – inclusief de NMV en FDF – opende de jurist van de RVO de zitting met de mededeling dat minister Wiersma ‘heel recent’ van mening is veranderd. Het besluit van Adema om de database te publiceren, wilde ze intrekken.

Na een paar kritische vragen van de rechter vroeg de RVO-jurist om een schorsing van vijf minuten, zodat hij nog even met de minister kon bellen. ‘Het is namelijk nogal een vergaande beslissing.’

Holle frase

Terug in de rechtszaal rapporteerde de jurist dat Wiersma’s besluit vaststond. ‘De minister staat er niet om te springen om deze gegevens openbaar te maken.’ Daarmee kwam de zitting tot een verwarrend einde. 

De RVO-jurist leek zich ervan bewust dat het nogal een schertsvertoning was geworden. ‘Sorry voor de rommelige manier van procederen,’ sloot hij af. ‘Als ik zeg dat we “zo snel mogelijk” met een nieuw besluit komen, zou dat een holle frase zijn. Maar we doen het wel zo snel mogelijk.’

Op vragen van NRC en FTM liet de minister vandaag weten de procedure voor de zienswijzen ‘over te gaan doen’

Op vragen van NRC en FTM liet de minister vandaag weten de zienswijzeprocedure ‘over te gaan doen’. Hoe die eruit gaat zien, ‘moet nog worden besloten’.

De rechter was tijdens de zitting niet te spreken over de lange duur van het proces en al helemaal niet over de koerswijziging waartoe de minister te elfder ure had besloten: ‘Het verdient geen schoonheidsprijs. Maar als rechter kan ik helaas niets tegen dit besluit van de minister doen, behalve zeggen dat ik onwenselijk vind hoe lang het duurt.’

Tegen de journalisten: ‘U bent geen steek verder, dat realiseer ik me heel goed.’ 

En zo werd een nieuwe vertraging een feit.