‘Tientallen’ Utrechtse statushouders die met werken stoppen zodra ze een huis krijgen? Dat ligt genuanceerder

Hoeveel statushouders zouden ontslag hebben genomen nadat ze een woning hebben gekregen?

Het FD, dat de kwestie naar buiten bracht, schreef dit weekend dat ‘tientallen statushouders’ hun baan hebben opgezegd nadat ze vanuit het asielzoekerscentrum in Utrecht waren doorgestroomd naar een woning.

De krant citeerde daarbij een anonieme horeca-ondernemer met meerdere zaken waar vijf mensen kort na elkaar vertrokken. ‘Ik snapte er niets van’, zei hij. ‘Het zijn stuk voor stuk leuke medewerkers. Ze integreerden goed. Doodzonde. Ik heb ze nog bij me geroepen, maar ze bleven ervan overtuigd beter af te zijn met een uitkering en een huis.’

Ook bij andere ondernemers zouden volgens het FD personeelsleden zijn vertrokken nadat ze een woning hadden gekregen. Het nieuws veroorzaakte flink wat ophef. Zo sprak het Utrechtse VVD-raadslid Tess Meerding op Twitter over ‘een middelvinger naar de belastingbetalende Utrechter’.

Klopt het bericht?

Of het inderdaad om tientallen gevallen gaat, is onduidelijk. Vluchtelingenwerk, dat statushouders begeleidt naar een nieuwe woning, herkent de cijfers niet. Een woordvoerder noemt het ‘een raar verhaal’.

De Utrechtse wethouder Rachel Streefland (Asiel en Integratie) komt met heel andere getallen. In antwoord op raadsvragen schrijft ze dinsdag dat ‘zeker 6 van dit jaar 650 verplicht te huisvesten statushouders hun contract bij een grote internationale fastfoodketen hebben beëindigd’. Daarnaast ontving de gemeente signalen over ‘mogelijk nog een paar andere statushouders’ bij een andere horecaonderneming. De wethouder noemt het wel ‘spijtig’ dat deze mensen hun baan hebben opgezegd. Het beleid is er immers op gericht statushouders ‘duurzaam aan het werk te houden of te krijgen’.

Minister Karien van Gennip (Sociale Zaken en Werkgelegenheid) uitte dinsdag tijdens het vragenuurtje in de Tweede Kamer haar zorgen. ‘Het mag niet zo zijn dat als je een huis krijgt toegewezen, je verder alles uit je handen laat vallen.’ Wel benadrukte ze dat nog onduidelijk is waarom deze statushouders hun baan hebben opgezegd. ‘Dat moet nog uitgevraagd worden.’

Hoezo komt dit probleem in Utrecht aan het licht?

Dit lijkt te maken hebben met de versnellingsoperatie die de stad onlangs doorvoerde. Elke gemeente moet jaarlijks een aantal statushouders aan een huis te helpen. Omdat Utrecht achterliep, besloot de stad deze zomer gedurende zes weken bijna alle vrijgekomen sociale huurwoningen aan statushouders te geven. Daardoor valt het eerder op als meerdere statushouders ontslag nemen. Wethouder Streefland ziet geen oorzakelijk verband. ‘Dat statushouders hun contract opzeggen, is iets wat in elke gemeente kan voorkomen.’

Wat zou de reden kunnen zijn om te stoppen met werken?

Veel statushouders ervaren een vertrek uit het azc als ‘complex en intensief’, schrijft Streefland. Niet alleen krijgen ze een nieuwe woning, ze moeten ook beginnen met het verplichte inburgeringstraject. Daarbij hoort ook taalonderwijs van negen tot twaalf uur per week. Soms is het lastig om kinderopvang te regelen.

Ook Vluchtelingenwerk wijst erop dat de overgang overweldigend kan zijn. ‘Ze moeten een school en een huisarts vinden en verzekeringen afsluiten’, zegt een woordvoerder. ‘Bovendien komen ze in een kale woning, die ze met een minimaal budget moeten inrichten. Om dit alles in die eerste maanden te combineren met een baan, is voor vrijwel elke vluchteling te veel gevraagd.’

Wethouder Streefland schrijft in haar brief ook over ‘weeffouten’ en ‘drempels’ in de Participatiewet, waardoor het voor statushouders lastig is om werk en inburgering te combineren. Met een nulurencontract of een deeltijdbaan met minimumloon verdient een statushouder vaak niet genoeg om zelfstandig rond te kunnen komen.

Is het voor statushouders dan gunstiger te stoppen met werken zodra ze een huis krijgen?

Dat is lastig te bepalen. De meeste statushouders komen in aanmerking voor een bijstandsuitkering zodra ze een sociale huurwoning betrekken. Ook hebben ze recht op bijvoorbeeld huurtoeslag en zorgtoeslag. Doen ze betaald werk, dan wordt hun loon deels gekort op de uitkering. Dinsdag in de Tweede Kamer beweerde minister Van Gennip wel dat ‘werken altijd lonender is’.

Maar de combinatie van een baan en een uitkering leidt soms tot onzekerheid, zegt de woordvoerder van Vluchtelingenwerk, zeker voor iemand met een klein contract die de ene week 8 uur werkt en de andere week 16 uur. ‘Voor statushouders is het daardoor niet altijd duidelijk hoeveel geld ze te besteden hebben. En dat terwijl het budget waarmee ze alle vaste lasten moeten betalen vrij krap is.’

Vervalt het recht op een uitkering niet als iemand zelf ontslag neemt?

In principe wel. Maar gemeenten dragen ook zorg voor de bestaanszekerheid van mensen. Ze moeten altijd kijken of iemand in zijn of haar levensonderhoud kan voorzien. Minister van Gennip wees er dinsdag op dat Utrecht kan gaan handhaven. ‘Als iemand zijn baan opzegt en een uitkering aanvraagt, ga ik ervan uit dat de gemeente vraagt: waarom heb jij geen werk? En dan is het ook mogelijk de bijstand te korten.’

Of de gemeente Utrecht dat bij deze statushouders gaat doen, is nog onduidelijk, laat een woordvoerder weten. Voordat daartoe besloten wordt, moeten eerst alle feiten op tafel.