Het blokgooien in Roden was ooit door het KIEN officieel als Immaterieel Levend Erfgoed erkend. Op 10 september 2015 vond de officiële ondertekening plaats. Zie RTV Drenthe nieuws of de video op Youtube. In verband met SEO en desinformatie op de Nederlandse versie van Wikipedia (Zie noot 1) en het onvermogen om (in ieder geval niet zonder tussenkomst) de tekst aan te passen op de site van het KIEN heb ik besloten om het blokgooien van de Nationale Lijst van Immaterieel Erfgoed te halen. In week 48/2018 wordt dit een feit. Het spreekt voor zich dat het blokgooien in Roden gewoon door blijft gaan en de informatie op deze webstee en de Wikipedia pagina in het Drents zal worden onderhouden.
________________________________________
________________________________________
BLOKGOOIEN - Het best bewaarde geheim van Drenthe!
Op onderstaande (scan / met dank aan Hendrik de Graaf) krantenfoto van het Roder Journaal staan blokgooiers van Roden en Alteveer. Zeventien man in totaal, waarvan bekend was dat ze in twee verschillende groepen speelden. Het is jammer genoeg niet bekend wanneer de foto genomen is.. Gezien de kleding zou het ergens in de oorlogsjaren kunnen zijn. Het bijschrift van de foto was: "Oud gebruik nog steeds in ere... Balk-gooien op de Rôner heide. Een oud gebruik, dat nog steeds regelmatig (en met groot enthousiasme) door een groep autochtone Rôners wordt beoefend." (Een gedeelte van) Diezelfde mannen iets eerder genomen +/- 1930. In ieder geval is de foto genomen nabij Alteveer (Noordenveld). Namen: Piet Uilenberg, Hennie de Groot, Jan Geersing, Hendrik Bezema, Johannes Geersing, Gerrit de Groot, Wolter Aalders, Luite de Groot en Willem Geersing. Zie voor meerdere historische foto's: het Drents Archief.
INTRODUCTIE BLOKGOOIEN: Blokgooien (hier een oude video uit Rolde van ± 1950 en een meer recentere video) is een typisch Drents buitenspel wat van generatie op generatie is doorgegeven. Omdat blokgooien nu nog steeds door de autochtone bevolking van Roden gespeeld wordt en omdat het dynamisch is, is het geheel volgens de definitie van artikel 2 van UNESCO levend immaterieel erfgoed. Het blokgooien is tevens verweven met onze Drentse identiteit en kan met recht dus levend erfgoed genoemd worden.
Het blokgooien wordt sinds jaar en dag nog steeds gespeeld op het Moltmakersstuk, een stuk heidegrond ten zuiden van het Mensingebos van Roden op de grens van Alteveer, Noordenveld. (Locatie.) Het blokgooien wordt vermeld in de online Encyclopedie van Drenthe (tegenwoordig 'Het Geheugen van Drenthe') onder Roden / Overige bezienswaardigheden en in deel I van het Woordenboek van de Drentse Dialecten van G.H. Kocks. Vreemd genoeg is het echter ondanks dat feit lang niet zo bekend als een ander (ook typisch Nedersaksisch) spel zoals bijvoorbeeld het klootschieten. Die onbekendheid is trouwens ook weer niet zo heel vreemd, aangezien de vroegere blokgooiers het spel beoefenden vlakbij hun werkterrein in velden, heide of vlakbij het veen in periodes van tijdelijke werkeloosheid of ontspanning. Vandaar dat het blokgooien altijd al een een goed bewaard geheim gebleven is.
Ondanks de onbekendheid is het echter wel degelijk bekend bij de autochtone bevolking van Roon, want als het niet te hard regent (of in de zomertijd wanneer het veel te warm is) dan spelen de 'manlu' (daar waren ook eens vrouwen bij) vanaf september (meestal na Ronermaark), op maandag, dinsdag en donderdag van 13.30 uur - 15.00/15.30 uur. Volgens de overlevering werd er vroeger elke dag na het middageten gespeeld en vooral ook tijdens het weekend was het bekend dat er speciaal lu oet Stad voor kwamen. Het spel was volgens overlevering zelfs zo populair dat er een eettentje voor op de heide kwam.
Blokgooien kan enigszins vergeleken worden met het Romeinse / Italiaanse spel bocce, omdat bij bocce ook onderhands gegooid wordt (met de handpalm omhoog) en het is tevens ook een tactisch spel. Bij blokgooien is echter wat meer mentaal en tactisch inzicht nodig dan bij bocce. Blokgooien kan worden gespeeld door iedereen van 8-88 zolang je nog goede ogen hebt en kan bukken.
HOE SPEEL(DE) JE HET SPEL? Blokgooien wordt gespeeld met het ideale aantal van zes mensen maar met minder of meer kan ook. Per spel werd altijd twee cent per man ingezet. Er werd vroeger gespeeld met (afge)ronde zwerfkeien (of later afgeronde 'kinderkopjes') en daarmee kon je anderen afgooien of op een paaltje (het blok) mikken waarop de centen lagen. (Als 'paaltje' werd vroeger ook wel een baksteen gebruikt.) Als dan de centen met de leeuw (munt oftewel lieuw) omhoog vielen, mocht je die oprapen en in je zak steken. De anderen (met kop omhoog of: 'let' / 'letter'), moesten weer op het blok. Want de letter (W) was veur de keuning. Daarna mocht je nog een keer, maar niet opnieuw naar het blok.. Wel mocht je een ander proberen te raken. Lukte dit, dan is diegene af (dood) en dan mocht je nog een keer het blok proberen te raken, enzovoort. Raakte je niets, dan mocht de volgende. In plaats van centen speelden de kinderen het spel ook wel met knopen of diggels. (*)
(*) - Het spelen met scherven in plaats van centen werd ook door kinderen gedaan met een net zo oud spel, wat hier (lokaal) streepgooien werd genoemd. Het was een spel dat ongeveer dezelfde bekendheid had als blokgooien. Gelukkig heeft het Drents Archief nog een oude foto van streepgooien... Zie ook hier..
Hieronder een 1 cent muntstuk uit 1837 met de zijde van de 'let' (of 'letter') en de zijde van de 'lieuw'. De 'let' was de letter W, die stond voor de toenmalige koning Willem I der Nederlanden en waarschijnlijk ook voor zijn vrouw, Wilhelmina van Pruisen. De terminologie 'let' en 'lieuw' is trouwens typisch Noord-Drents.
Blokgooien - De foto hieronder is gemaakt met een Rollei X8, op 06-12-2012, © Rudy de Groot. Tijdens het spelen in de sneeuw worden de rood/witte fiches vervangen door rood/blauwe:
(*) 'Bak' in bakgooien komt van baksteen. Vroeger werd op sommige plaatsen namelijk een baksteen gebruikt i.p.v. een blok. Zie verder het blokgooien in het Drents Woordenboek.
ANDERE BENAMINGEN: Blokgooien werd 'butken' in Overijssel genoemd, maar wordt nu niet meer gespeeld. Hetzelfde geldt voor kaeibakken wat in de Drentse veenkoloniën werd gespeeld. (Meer specifiek, volgens bronnen van Delpher, op het ijs van het kanaal in Emmer-Erfscheidenveen en Emmer-Compascuum. Drenthe dus.) Oud-leraar Wim Dussel heeft het spel nieuw leven ingeblazen door het te introduceren op camping 'Wel Wait' in Nieuwe Pekela, Groningen. (Daarbij moet de opmerking geplaatst worden dat Dussel het spel en de regels niet via overlevering, maar via een oproep in de krant heeft achterhaald.) In het Blauwe Bos in Haulerwijk, Friesland staat / stond het bekend als pikschieten. (*)
(*) Update: Het 'pikschieten' in het Blauwe Bos bij Haulerwijk schijnt niet meer te worden beoefend..
Het (voormalige) pikschieten in Haulerwijk moet trouwens ook niet worden verward met het Friese spel 'piksjitten' wat wél op meerdere plaatsen in Friesland (maar zeer sporadisch) wordt gespeeld. Dit piksjitten heeft ongetwijfeld ook zijn oorsprong in het Drentse blokgooien maar ziet er geheel anders uit. Het wordt gespeeld op smeltend ijs, en wordt gespeeld met vierkante houten schijfjes als 'glijstenen'. Je zou dit spel wel typisch Fries kunnen noemen omdat de elementen van het blokgooien zodanig veranderd zijn dat het een eigen leven is gaan leiden. Vanwege de warmere winters kan (kon) het spel echter steeds minder gespeeld worden.
Een zeer speciale benaming voor het blokgooien is het Stellingwerfse woord bloktikken. Volgens datzelfde woordenboek wordt blokgooien trouwens ook gebruikt. Stellingwerf (waaronder ook Haulerwijk viel) kon qua taal en cultuur worden gezien als een soort Drentse enclave in Friesland omdat het gebied vroeger bij Drenthe hoorde.
________________________________________
De foto hier beneden laat zien hoe er wordt ingezet. Aan de rechterkant kun je zien dat er met zes spelers wordt gespeeld. (De winnaar hoeft namelijk niet in te zetten). Aan de linkerkant is alvast de inzet voor het volgende spel, die door de twee heren op het bankje en mijzelf zijn ingezet.
Foto © 01/11/2011, opnieuw gedigitaliseerd, 22/05/2015, Rudy de Groot.
Onderstaand een fotoserie uit 2014:
Bolderen in Diever. Onderstaande foto (31-10-2002) is met toestemming overgenomen van het Dievers Archief. Het auteursrecht komt toe aan de maker. De locatie is in Street View te zien op Google Maps.
English readers, please click the three links in this paragraph: (Oorspronkelijk is mijn eerste en daaropvolgende artkel over het blokgooien (video) in het Engels geschreven.)
________________________________________
Verder blijft het een feit dat de huidige Wikipedia pagina voor 100% oorspronkelijk door mij geschreven was (SaksischRos) en dat dus de meeste elementen daarin alleen van toepassing zijn op het Roder / Roner blokgooien.. Elke poging echter om het aan te passen op Wikipedia, een twijfelsjabloon te plaatsen en elke nominatie tot verwijdering wordt structureel ongedaan gemaakt. Meestal zonder opgaaf van reden....
Een opmerking toevoegen